28 Aralık’ta İran’ın Kuzey doğusundaki Meşed şehrinde başlayan protestolar İran’ın muhtelif yerlerinde yer yer sokak çatışmalarına dönüşerek devam etmektedir.

Protestolar, Muhafazakârların kalesi olarak nitelenen Meşed’te ekonomik taleplerle başladı ve dini merkezler sayılan Kum ve Yezd şehirlerine sıçradı, akabinde ise İran geneline yayıldı.

Bazı kaynakların dediği gibi, protestoları belki ‘ekonomik nedenler’ tetikledi fakat tek sebebin ekonomik nedenler olduğu söylenemez.

Öncelikle, nedenlerin arka bahçesi baya kalabalık. Bunu protestoların atmış olduğu sloganlardan ve taleplerinden çıkarabiliriz.

Çünkü İran’ın çeşitli bölgelerindeki protestolar arasında benzerlikler bulunsa da bölgeler arasında farklılık göstermektedir.

Buna binaen, Meşed, Kum Yezd gibi dini bakımdan muhafazakâr şehirlerde ekonomik taleplere vurgu yapılmaktadır.

Kürtlerin yaşadığı Rojhelat, Horasan Loristan bölgesinde ve İran’ın güneydoğusunda bulunan Belucistan ve güney batısındaki Ahvaz bölgelerinde daha çok siyasi haklara vurgu yapılmaktadır.

Huzistan ve İsfahan gibi yerlerde insanlar daha çok bireysel haklara ve kadın haklarına vurgu yapmaktadır.

Diğer bölgelerin çoğunda da ekonomik vurgular yapılmakla beraber siyasal taleplere ve demokrasiye de vurgu yapılmaktadır.

Bu verilerden de anlaşılacağı gibi, Protestoların arkasında elbette açlık, yoksulluk ve işsizlik gibi nedenler vardır fakat protestoların nedenlerinin sadece sosyo-ekonomik nedenlere indirgenmesi doğru değildir.

Yani, İran’daki protestolar, İran Rejimi’nin, kendi ekonomisini düzeltmeden, gelir kaynaklarını Lübnan, Yemen, Filistin, Suriye gibi yerlerde süren savaşlara, sorunlara aktarması gibi; kendi içini düzeltmeden, vatandaşlarına asgari düzeyde dahi demokratik ve medeni hakları reva görmeden, Ortadoğu’da liderlik yapmaya çalışması gibi nedenlerden başladı.

Kendi içini kontrol edemiyor ama Ortadoğu liderliğine oynuyor!

Protestoların Sosyolojik Karakteri

Yukarıda yazıldığı gibi protestocuların sosyolojik karakteri çeşitlilik göstermekle beraber sosyo-ekonomik, siyasi, etnik ve milli özellikler de taşımaktadır.

Kum (Qum) Şehrinde atılan ‘Kahrolsun Hizbullah’ dış politika için harcanan paraya, enerjiye işaret etmektedir. ‘Molla rejimine ölüm’ sloganı ise siyasidir. Kum şehri Şii Molla Rejimi’nin ruhani merkezidir.

Kırmanşah, Senendec ve Ormiye gibi Kürt şehirlerinde, Humeyni kastedilerek, ‘diktatöre ölüm’, ‘siyasi tutsaklara özgürlük’, ‘özgürlük’, ‘kadınlara özgürlük’ sloganları rejim karşıtıdır. Ve etnik, medeni, siyasi içerik taşımaktadır.

Ayrıca Rejimin, Sine ve Kirmanşah'ta diğer şehirlere oranla daha sert müdahalede bulunması dikkat çekicidir. Bu da İran hükümetinin bir Kürt ayaklanmasından korktuğunu göstermektedir.

İsfahan’da atılan, ‘Gazze’ye, Lübnan’a değil, canımız İran’a feda’ sloganı, İran’ın dış politikasını eleştiren milliyetçi bir özellik taşımaktadır.

Bu slogan, İran Rejimi’nin ve bazı çevrelerin dillendirdiği ‘protestolar İsrailcidir, Amerikancıdır’ argümanını da çürütmekte ve protestocuların dış güçlerin müdahalesine karşı duran bir özelik taşıdığını göstermektedir.

Arap şehri olan, Ahvaz’da atılan ‘Ruhun şad olsun Rıza Şah’ sloganı siyasi ve seküler bir karakter taşımaktadır.

Dolaysıyla, bu veriler ışığında protestoların, ekonomik nedenlerin yanında siyasi, etnik, ideolojik ve bazen de milliyetçi bir karakter taşıdığı söylenebilir.

Şimdi yukarıdaki bilgiler de baz alınarak şunları söyleyebiliriz:

Birincisi; Olayların Muhafazakâr Meşed’te başlaması, dini merkezler olan Kum ve Yezd şehirlerinin yanında etnik, ideolojik, sosyolojik olarak İran’ın birçok farklı bölgesinde meydana gelmesi önem arz etmektedir. Yani, protestocular arasında her kesimden insanlar var.

Bu durum protestoların marjinal ya da karşıt görüşlü bir grubun dine, devlete karşı başlattığı bir olay olmadığını göstermektedir.

Dolayısıyla, protestoların kökünü ABD’ye, İsrail’e ya da herhangi bir partiye, etnik gruba bağlamak doğru değildir. Nihayetinde İran Cumhurbaşkanı Ruhani de buna benzer bir cümle kullandı.

İkincisi, İran Rejimi (Mollalar) ve Hükümet (Ruhani) birbirini harcamaya çalışıyor ama protestolar hem Humeyni’ye, hem Ruhani’ye karşıdır. Yani protestolar hem hükümete hem de rejime karşıdır.

Üçüncüsü, kadınlar protestolarda etkin rol alıyor. Kimi kadınlar başlarındaki türbanları çıkararak polis karşısında slogan atıyor. Herhangi bir kadın bunu daha önce İran’da yapsaydı idama kadar götürülebilirdi.

Öte yandan insanlar korku eşiğini aşmış gibi. Bu, Hükümet yetkililerinin defalarca tehdit etmesine rağmen protestoların artmasından anlaşılabilir.

Neye Evirilebilir?

Olayların neye evirileceği konusunda kesin bir şey söylemek için biraz erken olabilir fakat bu saatten sonra İran’ın eskisi gibi kalmayacağı tahmin edilebilir.

Çünkü protestocular başarılı olursa, bir demokratikleşme süreci başlayabilir. Akabinde İran, en az 5 ana bölge olarak bölünmeye kadar da gidebilir! Ayrıca, ülke Suriye’de olduğu gibi uzun sürecek bir sivil savaş alanına da dönüşebilir…

Bir diğer ihtimal ise protestolar bittikten sonra hiçbir şey olmamış gibi her kes eskisi gibi işine dönebilir. Ama bu son ihtimal mümkün olsa da, zor...

Eğer protestocular başarılı olmazsa, yani eğer İran rejimi tekrar hâkimiyeti sağlarsa hükümetin ya da rejimin daha da sertleşeceği, daha fazla önlem alacağı, birçok alanda, daha fazla kısıtlamaya gidebileceği öngörülebilir.

Koşullar farklı olsa da buna Türkiye örnek gösterilebilir: Hatırlanacağı gibi, 2013’teki ‘Gezi Protestoları’nda hükümet yumuşamış veya geri adım atıyormuş gibi görünmüştü, ta ki protestolar dinene kadar…

Fakat protestolar bittikten sonra hükümet eskisinden daha fazla sertleşmiş ve bugüne kadar birçok alanda daha fazla kısıtlamaya başvurmuştur.