"North Atlantic Treaty Organization" Türkçesi "Kuzey Atlantik Paktı Teşkilatı" bildiğimiz ismiyle NATO.
İkinci Dünya Savaşının ardından 4 Nisan 1949'da 12 (ABD, İngiltere, Kanada, Fransa, İtalya, Hollanda, Norveç, Portekiz, Lüksemburg, İzlanda, Danimarka, Belçika) ile ülke kurulan bugün 30 ülkenin içinde yer aldığı NATO sınırlarını gün geçtikçe genişletiyor.
Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından Finlandiya ve İsveç resmen NATO'ya üyelik başvurusu yaptı. İki ülke, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali sonrası ittifaka katılma kararı aldı.
Peki, ülkelerin katılmak için yarıştığı NATO neden kuruldu, amacı nedir, nasıl finanse ediliyor, devletler neden NATO'da yer almak istiyor?
Soruların yanıtlarını bianet okurları için derledik.
NATO neden kuruldu: 2. Dünya Savaşı'nın ardından birçok ülkede halk demokrasileri kuruldu ve sosyalist hareketler birçok ülkede yayılmaya başladı. Bu durum ABD tarafından tehdit olarak algılandı. Gelişmelerin üzerine ABD ve İngiltere, Sovyetler Birliği'ne karşı bir siyasal savaş ilan etti ve sosyalizme karşı güç birliği oluşturmaya çağırdı.
Ardından uluslararası arenada Batı Bloku için bir eylem planı oluşturuldu. Batı Bloku NATO üyesi ve üyesi olmayan diğer ABD ile müttefik olan kapitalist ve antikomünist ülkelerden, Doğu Bloku ise Varşova Paktı'na (Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Macaristan, Polonya, Romanya ve Sovyetler Birliği) üye olan komünist ve bu pakta üye olmayan diğer komünist ülkelerden oluşuyordu.
NATO bir anlamda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) 24 Haziran 1948'de Berlin ablukasını başlatmasına karşı bir yanıttı.
NATO'nun amacı nedir: NATO üyesi olan bir devlete, üye olmayan bir devlet tarafından herhangi bir saldırı gerçekleştirdiğinde, üyeler ortak bir şekilde savunma yapıyor.
Ayrıca dünya genelinde yaklaşık 20 bin askeri personelin NATO operasyonlarında ve görevlerinde bulunduğu biliniyor.
NATO nasıl finanse ediliyor: Üye ülkeler tarafında finanse ediliyor. NATO üyelerinin toplam askeri harcaması dünyada bulunan savunma harcamalarının yüzde 70'inden daha fazlasını barındırıyor.
NATO denildiğinde neden akla savaş geliyor: Çünkü NATO uluslararası askeri bir ittifaktır. Bosna-Hersek (1992), Kosova (1998), Afganistan (2001), Irak (2004) gibi birçok savaş bölgesine asker gönderdi, askeri eğitim verdi ve silah yardımında bulundu.
NATO'nun merkezi, örgütün Kuzey Amerika ve Avrupa'daki 30 üyesinden biri olan Belçika'nın başkenti Brüksel'de bulunmaktadır.
NATO'ya üye ülkeler
Almanya 9 Mayıs 1955, Amerika Birleşik Devletleri 4 Nisan 1949, Arnavutluk 1 Nisan 2009, Belçika 4 Nisan 1949, Birleşik Krallı 4 Nisan 1949, Bulgaristan 29 Mart 2004, Çek Cumhuriyeti 12 Mart 1999, Danimarka 4 Nisan 1949, Estonya 29 Mart 2004, Fransa 4 Nisan 1949, Hırvatistan 1 Nisan 2009, Hollanda 4 Nisan 1949, İspanya 30 Mayıs 1982, İtalya 4 Nisan 1949, İzlanda 4 Nisan 1949, Kanada 4 Nisan 1949, Karadağ 5 Haziran 2017, Kuzey Makedonya 27 Mart 2020 (NATO'ya katılan son ülke), Letonya 29 Mart 2004, Litvanya 29 Mart 2004, Lüksemburg 4 Nisan 1949, Macaristan 12 Mart 1999, Norveç 4 Nisan 1949, Polonya 12 Mart 1999, Portekiz 4 Nisan 1949, Romanya 29 Mart 2004, Slovakya 29 Mart 2004, Slovenya 29 Mart 2004, Türkiye 18 Şubat 1952, Yunanistan 18 Şubat 1952.
Türkiye NATO'ya ne zaman katıldı?
Türkiye, NATO üyeliğine resmen ilk başvuruyu 11 Mayıs 1950'de yaptı. Cumhuriyet Halk Partisi tarafından yapılan bu başvurudan herhangi bir sonuç alınamadı. Seçimlerin ardından ise NATO'ya girme çabaları, iktidarı kazanan Demokrat Parti tarafından yürütüldü. Bu doğrultuda 1950 yılında Kore Savaşı'na asker gönderen Türkiye, 1952'de Yunanistan ile birlikte NATO üyeliğine resmen kabul edildi.
NATO operasyonları
NATO, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte ortaya çıkan yeni uluslararası atmosferde kendine yeni sorumluluklar atfederek, proaktif bir rol üstlendi.
90’lı yılların başında bazı askeri operasyonlar gerçekleştirdi. Irak’ın Kuveyt’i işgali sonrasında yürütülen “Operasyon Anchor Guard” bu operasyonların ilkiydi.
Bir diğer operasyonu ise; El-Kaide'nin 11 Eylül 2001'de ABD'deki ikiz kulelere saldırısının ardından Ekim 2001’de başlatılan Etkin Çaba Harekâtı (Operation Active Endeavour) oldu. Bu harekât, "teröre karşı" düzenlenen ve Antlaşmanın 5. maddesinin öngördüğü kolektif savunma prensibine dayanan ilk operasyon olarak biliniyor. Etkin Çaba Harekâtı ile birlikte ittifak tarihinde ilk kez Washington Antlaşması’nın 5. maddesi işletildi.
2004 yılından itibaren NATO üyesi olmayan ülkelerin de içinde yer aldığı harekât, Ekim 2016’da resmi olarak sonlandırılana kadar devam etti.
2000’lerde Afganistan ve Afrika Burnu gibi farklı yerlerde de operasyonlar düzenleyen NATO, bu operasyonları beşinci maddenin ortaya koyduğu "kolektif savunma" ilkesine dayandırmak yerine, kriz yönetimi başlığı altında yürüttü.
2014’de düzenlenen Galler Zirvesi’nde ise kolektif savunma prensibi yeniden ön plana çıkarak bu tarihte ortaya konan “Hazırlık Eylem Planı’nın temelini oluşturdu.
Resmi web sitesinde yer aldığı bilgiye göre; NATO, Akdeniz ve Kosova’da hâlâ aktif olarak bulunuyor.
Akdeniz’de "deniz güvenliği" adına varlığını korumaya devam eden ve Türkiye'de Patriot füzeleri ve Havadan Erken İhbar ve Kontrol uçakları konuşlandıran NATO, Rusya’nın 2014’te Ukrayna’ya düzenlediği askeri operasyonlardan itibaren hava-sahası önlemlerini artırdığını belirtiyor.