Ukrayna krizi: İnsani koridor nedir, ne işe yarar?

İnsani koridor, savaşlarda büyük insani felaketlerin yaşanmasını önlemek ve halkın en temel ihtiyacını gidermek amacıyla kurulur. Peki tam olarak nedir ve nasıl işler?

İnsani koridor nedir?

Birleşmiş Milletler'e göre, insani koridor çatışma ortamlarında geçici ateşkes sağlanmasına yönelik yöntemlerden biri olma özelliğine sahip. İnsani koridorlar, tarafların üzerinde anlaşılan bir bölge veya bölgelerin belli bir zaman dilimi için askerden arındırılmasını öngörür. Bu koridorlar ilan edilen bölgede halka belli bir zaman dilimi için temel gıda yardımı ve tıbbi destek sağlanmasına, ayrıca sivillerin de başka bölgelere tahliyesini gerçekleştirmeye yardımcı oluyor.

Neye hizmet eder?

İnsani koridor, bir kent veya bölge abluka altına alınmış, halkın temel gıda, su ve enerji gibi ihtiyaçlarının karşılanması imkansız hale gelmişse kesinlikle gereklidir. Sivillerin bombalanması gibi eylemlerle uluslararası savaş hukuku da ihlal edilmiş olabilir ve bu tür saldırılar çoğunlukla ağır insanlık dramlarına yol açar. İnsani koridorlar bunların engellenmesini de amaçlar.

İnsanı koridoru kim kurar?

İnsanı koridorların kurulmasına ilişkin görüşmeleri çoğunlukla Birleşmiş Milletler (BM) yürütür. O sırada insani koridora eşlik edecek yerel inisiyatifler ve sivil organizasyonlar kurulur. İnsani koridorların kurulabilmesi, savaşın ve çatışmaların taraflarının onayına tabi olduğundan söz konusu koridorlar askeri ve siyasi açıdan kötüye de kullanılabilir, savaşa malzeme de yapılabilir. Örneğin taraflar, silah veya yakıt kaçırılması gibi girişimlerde bulunabilir.

Öte yandan Birleşmiş Milletler gözlerimcileri, sivil toplum kuruluşları veya gazetecilerin koridorların kurulduğu bölgelere gitmeleri, durumu yerinde gözlemlemeleri ve çatışma bölgelerinde insanlığa karşı suç işlenip işlenmediğini öğrenmeleri de mümkün hale gelebilir.

İnsani koridoru kim kullanabilir?

İnsani koridorları kimlerin kullanacağı ise çatışan tarafların onayıyla belirlenir. Genelde Birleşmiş Milletler, Kızıl Haç, yardım organizasyonları gibi tarafsız örgütlenmelerin kullanmasına izin verilir. Söz konusu aktörler de insani koridorun geçerli olacağı zaman dilimini, bölgeyi, hangi ulaşım veya nakliye araçlarının orayı kullanabileceğini belirler. Koridorlar nadiren çatışan taraflar tarafından oluşturulur. Bunun nadir örneklerinden biri 1948-1949'da Berlin'in Sovyet güçleri tarafından bloke edildiği dönemde Amerika'nın hava köprüsü kurmasıyla tarihe geçmişti.

İnsani koridorlar 20'inci yüzyılın ortalarından bu yana kullanılıyor. Örneğin 1938- 1939'da Avrupa'da Nasyonal Sosyalistlerin kontrol ettiği bölgelerden bazı Yahudi çocukların İngiltere'ye tahliye edilmesinde kullanıldı. Yakın tarihte de 1992-1995 döneminde Bosna- Hersek'in başkenti Saraybosna'dan ve 2018'de de Suriye'nin Guta kentinden tahliyelerde insani koridorlara başvuruldu. Pek çok savaş ve çatışmada, ateşkes yapılması ve siviller için insani koridorlar oluşturulması çağrıları maalesef sonuçsuz kalıyor. Örneğin çok sayıda çocuğun da hayatını kaybettiği acımasız Yemen savaşında insani koridorların kurulması çabaları başarısız olmuştu.

Ukrayna'da hangi koridorlar kuruldu?

Rus Tass haber ajansı, 5 Mart'ta Rusya Savunma Bakanlığı'nın çağrısıyla beş saatlik geçici ateşkes sağlanacağını ve böylece ağır saldırıların düzenlendiği Ukrayna kenti Mariupol'dan 200 bin, doğudaki Volnovaha kentinden de 15 bin sivilin tahliyesinin yapılabileceğini duyurmuştu. Ancak kısa süre sonra geçici ateşkesin delindiği görüldü. Mariupol Belediyesi, Telegram kanalı üzerinden yaptığı açıklamada, güvenlik sebebiyle tahliyelerin ertelendiğini duyurdu. Rus askeri güçlerinin kenti bombalamaya devam ettiğini kaydetti. Rus tarafı ise aksine Mariupol ile Volnovaha kentlerinden kurulan insani koridorların kullanılmadığını iddia etti. Rus haber ajansı RIA ise "milliyetçi" Ukraynalıların sivillerin tahliyesini engellediğini ileri sürdü. Ayrıca Rus güçlerinin geçici ateşkesin geçerli olmasının gerektiği zaman diliminde Ukrayna güçlerinin saldırılarına uğradığını iddia etti.

Ukrayna tarafı, Herson kentinde de insani koridor açılması kararına Rus tarafının uymadığını iddia etti. Bölge Valisi Hennadi Laguta, Facebook'tan yaptığı açıklamada, insani yardım taşıyan 19 aracın geçmesine izin verilmediğini öne sürdü. Ukrayna hükümeti, insani koridorlar kurulacağı söylemi ile Moskova'nın Batılı devlet ve hükümet başkanlarını manipüle etmeye çalıştığını savunuyor. Ukrayna Başbakan Yardımcısı Irina Vereşuk, Pazartesi günü yaptığı açıklamada, siviller için açıldığı söylenen insani koridorların Rusya ve Belarus'a nakliyeyi öngördüğünü ve bunun da asla kabul edilemeyeceğini savundu. Kiev, geçici ateşkeste kurulacak insani koridorlarla sivillerin Batı Ukrayna kenti Lviv'e (Lemberg) yönlendirilmesini talep ediyor.

Başbakan Yardımcısı Vereşuk, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'a da seslenerek Rusya tarafına kendisini kullandırmama çağrısı yaptı. Moskova, Fransa Cumhurbaşkanı Macron'un çağrısı üzerine bir insani koridor açtığını açıklamıştı. Rusya, insani koridorların saldırıların yoğunlaştığı Harkov, Mariupol, Sumi ve Kiev’den çıkışı sağlayacağını, buradan tahliye edilen sivillerin Rusya ve Belarus'a götürüleceğini duyurmuştu. Ukrayna ise kendi sivillerinin, saldıran taraf olan Rusya ile destekçisi Belarus'a tahliye edilmesini reddediyor.