Türkiye illerinin üçte biri yüksek iklim riski altında

İklim krizi, insanların, içinde yaşadıkları yerleşimlerin ve ekosistemlerin zarar görebilirliğini orantısız şekilde tehdit etmesi ve mevcut riskleri artırması dolayısıyla, her ölçekteki yerleşimler için giderek daha önemli bir sorun haline geliyor.

Bu risklere hazır olabilmek için, her şeyden önce, hangi illerin daha büyük risk altında olduğunu ve mevcut planların bu riskleri ne ölçüde dikkate aldığını tespit etmek gerekiyor.

Bu doğrultuda, 2022 tarihli bir doktora tezinde, Türkiye’de 81 ilin iklim riskleri ve zarar görebilirlikleri değerlendirildi. Çalışmaya göre, Türkiye illerinin üçte birinden fazlası ‘çok yüksek’ veya ‘yüksek’ iklim riski altında.

En yüksek risk altında olduğu tespit edilen iller, kuzeyde Amasya ve Tokat; güneyde Mersin ve Maraş; İç Anadolu’da Kayseri ve doğuda ise Muş ile Ağrı.

Sıcaklıklar ülke genelinde yükselişte

İklim risklerini ve zarar görebilirliği anlayabilmek için ortalama ve en yüksek sıcaklıklar, sıcak gün sayısı, tropikal gece sayısı, toplam yağış miktarındaki değişimler ve şiddetli yağışlı günlerin sayısı gibi çeşitli meteorolojik parametrelerin nasıl değiştiğini de anlamak gerekiyor.

Önceki çalışmaların bulgularıyla uyumlu şekilde, bu çalışma da sıcaklıkların Türkiye’nin neredeyse tamamında yükseldiğini ortaya koyuyor. 81 ilin 77’sinde, hem ortalama sıcaklıklar hem de en yüksek sıcaklıklar artıyor. Sıcak günlerin sayısı ise tam 79 ilde artışta.

Özellikle kıyı illeri olmak üzere 58 ilde, tropik gecelerde de artış gözleniyor. Bu izleğin önemli bir sebebi, Akdeniz kıyılarında kaydedilen tropik gecelerdeki artış. Bölge illerinden Mersin, hem ortalama ve en yüksek sıcaklıklar, hem de sıcaklıkların 30 dereceyi aştığı sıcak günler konusunda öne çıkıyor.

Yağışlar söz konusu olduğunda ise tüm ülkeyi etkileyen bir artıştan söz etmek mümkün değilse de, çoğu Karadeniz Bölgesi’nde yer alan 10 il için durum farklı. Yine çoğunluğu Karadeniz’de yer alan 17 ilde, şiddetli yağışların yaşandığı gün sayısında da artış var.

Kentler, sıcak hava dalgaları karşısında kırılgan

Çalışmanın sıcak hava dalgalarına dair incelemesi, Türkiye’nin özellikle iç kesimleri ile güneyindeki illerin yüksek risk altında olduğunu ortaya koyuyor. İstanbul, Ankara, Kayseri ve Antep ise çok yüksek sıcak hava dalgası riskine sahip dört il olarak öne çıkıyor. Bu dört il, 21 milyonu aşan nüfus büyüklüğünün yanı sıra, iklim krizine karşı özellikle “hassas” olan çocuk ve yaşlı nüfusunun, düşük gelir gruplarının ve geçici koruma statüsü altındaki nüfusun yoğunlaştığı alanlar olarak da öne çıkıyor.

Mersin, sıcak hava dalgalarının yaşanma tehlikesinin en yüksek olduğu il iken, Şırnak ve Urfa en zarar görebilir iller olarak öne çıkıyor. İstanbul ise sıcak hava dalgalarına maruziyetin en yüksek olduğu il.

Bu bağlamda ‘maruziyet’, iklime bağlı tehlikelerin gerçekleştiği alanlarda hem insan ve diğer canlıların hem de zarar görebilecek yapı ve altyapıların bulunması anlamına geliyor. Tehlikenin gerçekleştiği alanlarda bu sistemlerin fazla bulunması, sistemi daha maruz hale getiriyor.

Kırmızı Liste türleri, kuraklık riski altında

Çalışmada incelenen bir diğer iklim riski ise kuraklık. İnceleme sonuçlarına göre, 81 ilin 30’u, yüksek veya çok yüksek kuraklık riski altında. Bu iller aynı zamanda tarımsal üretimin lokomotifi görevi görüyorlar. Bu illerde kırsal nüfus ekonomik olarak, kentsel nüfus ise gıdaya erişim anlamında tarımsal üretime bağımlı.

Kuraklık riskiyle karşı karşıya olan bu iller, aynı zamanda Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından Kırmızı Liste kategorisinde sınıflandırılan ve ‘tehdit altında’ bulunan kayda değer sayıda türe ev sahipliği yapıyor. Türkiye’de Kırmızı Liste kapsamında yer alan ‘tehdit altındaki’ türlerin yüzde 46’sı, bu 30 ilde bulunuyor. Halihazırda tehlike altında olan bu türler, kuraklık olaylarının sıklığının ve yoğunluğunun artmasıyla, daha da büyük risk altına girebilirler.