'Kürtçe okuma ve eğitim öğretim alanı 5 yılda daraldı'

İsmail Beşikçi Vakfı (İBV) öncülüğünde 19-20 Eylül 2020 tarihleri arasında online toplantılar serisi olarak yapılan 'Sivil Toplum Diyaloğu Çalıştayı'nın raporu hazırlandı. 

Çalıştay, İstanbul, Diyarbakır ve yurtdışında bulunan; Kürt dili, tarihi, kültürü, sanatı ve edebiyatı alanlarında çalışan Sivil Toplum Aktörleri (STA) arası teması, diyaloğu ve müzakereyi güçlendirmek; kurumsal öğrenme olanaklarını çoğaltmak; kurumsal ortaklık ve işbirliklerini geliştirmek amacıyla gerçekleştirildi.

Çalıştaya Şermola Performans, İsmet Şerif Vanlı Mirasını Tanıtma ve Eğitim Kültür ve İnsan Hakları Geliştirme Derneği, Diyarbakır Siyasal ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü (DİSA), Bilgi Üniversitesi Türkiye Kültürleri Araştırma Birimi (TÜKAB), Mezopotamya Vakfı, Vate Çalışma Grubu ve Vate Yayınevi, Tahir Elçi İnsan Hakları Vakfı, İsmail Beşikçi Vakfı (İBV), Kargeh – Kültürel ve Sanatsal Çözümler, Dicle Toplumsal Araştırmalar Merkezi (DİTAM) ve Chalak Events katılıdı.

4 spesifik hedefi bulunan çalıştayın raporunda şunlara yer verildi:

-İstanbul, Diyarbakır ve yurtdışında bulunan STA’lar arasında diyalog ve dayanışmayı artırmak; kurumsal ortaklık ve iş birliğini güçlendirmek,

-Katılımcı kurumların diğer kurumlar tarafından yapılan çalışmalar hakkında bilgilenmesini sağlamak ve yapılan çalışmalar ve yürütülen projeler arasında sinerji oluşturmak,

-Kurumlar arasında ikili ya da çoklu iş birliklerini geliştirmek, ortak projelerin gelişmesini sağlamak,

-Kurumsal öğrenme kapasitesini güçlendirmek, STA’lar da sürekli öğrenen kurumsal bir yapının gelişmesine katkı sunmak.

Friedrich-Ebert-Stiftung Türkiye Temsilciliği desteğiyle yayınlanan raporda, Kürt Sivil Toplum Alanı: Sorunlar, Çözümler; Sivil Toplum Diyaloğu: Güçlü ve Zayıf Yanlar; Sivil Toplum Kuruluşlarının Görünürlüğünü Artırma; Uluslararası Fon Kaynaklarına Daha Fazla Erişim; Sivil Toplum Yayıncılığını Geliştirme; Sivil Toplum Diyalogu İçin Tematik Önerilerin yanı sıra 2021 Yılı İçin Proje Önerileri başlıkları yer alıyor.

Raporun 'Kürt Sivil Toplum Alanı: Sorunlar, Çözümler' başlıklı bölümünde özetle şu tespitler yapıldı: 

- Kürt dili, tarihi, edebiyatı, kültürü ve sanatı alanında çalışan kurumların sahaları son dönemde dikkate değer düzeyde daraldı. Bu daralmanın en önemli nedenini hiç kuşkusuz Kürt meselesinin 2015 yazıyla birlikte içinde düştüğü “türbülans” oluşturuyor.

- Uzun süren diyalog ve müzakereler sonrası kentsel alanlara taşan çatışmalar, meselenin tekrar bir “güvenlik” ve “terör” sorunu olarak kodlanması, askeri darbe kalkışması sonrası hem siyasi hem de sivil alanda yaşanan daralma dil, edebiyat, kültür ve sanat alanında çalışan birçok STA’yı doğrudan etkiledi. Hem niteliksel hem niceliksel olarak yaşanan daralmayla birlikte sivil toplum alanındaki çeşitlilik de önemli oranda azaldı.

- Siyasi parti ve hareketler ile sivil toplum arasındaki angajmanlar önemli bir sorun alanını oluşturuyor. Türkiye’nin genelinde olduğu gibi Kürt alanında da sivil toplum sahası büyük oranda siyasi parti ve hareketlerin gölgesinde bulunuyor. Bu durum yapıcı-eleştirel bir ortamın ve geliştirici bir kamusal tartışmanın oluşmasını engelleyerek hem siyasi parti ve hareketlerin gelişmesi ve siyasetin dönüşmesi hem de sivil toplum alanının genişlemesi önünde önemli bir engel oluşturuyor.

- Örneğin, siyaset ve sivil toplum arasındaki bu gerilimli ilişki gönüllü veya profesyonel olarak çalışan nitelikli kişilerin sivil toplum çalışmalarına katılımını olumsuz yönde etkiliyor. Bu anlamda, siyasi parti ve hareketler ile STA’lar arasında yapıcı-eleştirel bir ilişkinin kurulması hem siyaset alanını hem de sivil toplum alanını geliştirecektir. STA’lar bu anlamda bağımsız ve eleştirel tutumlarını koruyarak hem sivil toplum alanını genişletebilir ve hem de siyasetin dönüşümüne daha fazla katkı sunabilirler. Sivil toplum alanında yaşanan daralmanın bir diğer önemli nedenini siyasetin doğrudan etkilediği ekonomik sıkıntılar oluşturuyor. Zaten sınırlı bir dolaşıma sahip olan Kürt çalışmalarının alanı son yıllarda ekonomik nedenlerden ötürü daha da daraldı. Zirâ, siyasetin doğrudan etkilediği ekonomik piyasa ve Kürt dili piyasası önemli bir darbe aldı.

- Kürt çalışmaları özünde bir itirazı barındırdığı için politik bir çalışma ve bundan ötürü siyasetten ve siyasi alanda yaşananlardan doğrudan etkileniyor. Kürtçe okuma ve eğitim/öğretim alanı son beş yıl içinde göz ardı edilmeyecek düzeyde daraldı. Devlet ve hükümet politikaları zaten bu konuda olumsuz bir etkide bulunuyor.

Bununla birlikte, Kürdistan’da hâkim siyasetin Kürt dili ve kültürü alanında yapılan reformlar konusundaki tutumu ve tercihleri, Kürt çalışmalarına olan ilginin azalmasında önemli bir rol oynadı. Örneğin, bir katılımcı seçmeli dersler için hazırlanan kitapların devlet desteği ile 50.000-100.000’ler civarında basıldığı halde, bu çalışmaların o dönem hâkim Kürt siyaseti tarafından boykot edildiğini; ama bugün bir yayınevi tarafından basılan benzer kitapların beş yılda 1.000 adet satmadığını belirtiyor. Yaşayan Diller Enstitüsü, Kürtçe lisans bölümleri, TRT Kurdî gibi reformlar karşısında benimsenen ve olumsuz sonuçlar doğuran bu boykot yaklaşımının devam ettiğini belirten katılımcı, okullarda Kürtçe seçmeli dersler konusunda vatandaşlara dönük hiçbir tanıtım ve teşvik çalışmasının bugün de yapılmadığını ifade ediyor.

Yakın zamanda yapılan bir saha araştırmasına göre ailelerin yüzde 70’i Kürtçe seçmeli derslerden haberdar değil. Oysaki iki saat Kürtçe eğitimin verildiği okullarda birçok şey değişebiliyor: Okulun atmosferi başkalaşıyor, öğrencilerin, öğretmenlerin ve toplumun psikolojisi olumlu yönde değişiyor. Raporun '2021 Yılı İçin Proje Önerileri' başlıklı bölümünde şunlar anlatıldı: 

- Çalıştayda son olarak 2021 yılı içerisinde somut proje ortaklıkları ele alınmış ve 3 proje önerisi geliştirilmiştir.

1. Sivil Toplum Alanı Durum Analizi ve İhtiyaç Araştırması Projesi: Kürt çalışmaları alanında faaliyet yürüten STA’ların ihtiyaç, talep ve görüşlerini belirlemek üzere bir saha araştırması projesi yürütülebilir. Böylesi bir araştırma ile sahaya ilişkin olgusal veri ve bilgiler elde edilerek sivil toplum ağının ihtiyaç, talep ve öneriler doğrultusunda oluşturulması sağlanabilir. Böylesi bir olgusal bilgi ayrıca yapılacak çalışmaların planlanmasını kolaylaştıracak ve ihtiyaçlara cevap veren projelerin geliştirilmesini mümkün kılacaktır. Saha araştırması ve raporlama konusunda deneyimli ve birikimli en az iki STA söz konusu projenin geliştirilmesinin sorumluluğunu üstlenebilir.

2. Sivil Toplumun En İyi Deneyimleri Çalıştayı: Katılımcı kurumlar arasındaki ilişkilerin sürdürülmesi ve diyaloğun güçlendirilmesi için yıllık buluşmalar sürdürülmelidir. Bu amaçla 2021 yılı buluşması “Sivil Toplumun En İyi Deneyimleri” temasıyla yapılabilir. Söz konusu çalıştayda katılımcı kurumların en iyi projelerini ayrıntılı olarak paylaşmaları sağlanabilir. Projelerin geliştirilmesi, planlanması, kaynak temini, uygulama süreci, etkileri, izleme ve değerlendirme çalışmaları, öğrenilen dersler gibi alt başlıkları içerecek şekilde projelerin ayrıntılı bir şekilde paylaşılacağı böylesi bir çalıştay karşılaştırmalı bir analiz ve değerlendirme olanağı yaratarak STA çalışmalarında yaratıcılığın gelişmesine ve yeni yol ve yöntemlerin öğrenilmesine önemli katkılar sunacaktır. Söz konusu çalıştayın Diyarbakır’da yapılması durumunda Mezopotamya Vakfı ve Diyarbakır Siyasal ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü birlikte ev sahipliği yapabileceğini belirtmiştir. Online bir ortamda yapılması durumunda ise diasporada bulunan STA’lardan ikisinin çalışmayı üstlenebileceği konuşulmuştur.

3. e-Vate Projesi: Proje, İsmail Beşikçi Vakfı ile Vate Çalışma Grubu ve Vate Yayınevi ortaklığıyla Zazaca alanında önemli bir referans haline gelen Vate Dergisi’nin tüm sayılarının dijitalize edilmesini ve dijital ortamlarda sunulmasını kapsayacaktır. Kürt Tarihi Dergisi’ni yakın zamanda dijitalize etmeyi hedefleyen ve bu alanda önemi bir kurumsal deneyim sahibi olan İsmail Beşikçi Vakfı ile Vate Çalışma Grubu ve Vate Yayınevi ortaklığıyla yürütülebilecek olan bu çalışma Kürt STA’ları arası ortaklık, kurumsal kaynakların ve deneyimlerin paylaşılması konusunda iyi bir örnek teşkil edecektir. Ayrıca, STA yayıncılığının dijitalize edilmesi konusunda ikinci bir örnek oluşturarak diğer STA’lar için teşvik edici olacaktır. Hepsinden önemlisi Kurmancî ve Soranîye göre kurumsal desteklerden daha fazla mahrum kalan ve dil kaybı riski taşıyan Zazakînin korunmasına büyük bir katkı sunacaktır.

RAPORUN TAMAMI